સમૂહજીવનમાં વ્યક્તિગત વિનય અને વિવેક :

(1)   બાળકો-કિશોરો માટે :

• આપણાથી મોટા હોય તેને ‘તું’કારે ન બોલાવવા.
• વાણીએ કરીને અપશબ્દો કે ગાળ ન બોલવી.
• અન્યની ઉપર કે માતાપિતા ઉપર ક્રોધ ન કરો, સામે ન બોલવું.
• આપણા વડીલોને તથા માતાપિતાને દરરોજ નીચા નમી ચરણસ્પર્શ કરી, “દયાળુ, રાજી રહેજો” કહેવાની ટેવ પાડીએ.
• ઘરના કે અન્ય કોઈ પણ સભ્યો આપણને કોઈ કામ કે સેવા બતાવે તો તુરત ના ન પાડીએ.
• આપણા કોઈ મિત્રોને પણ ચીડવવા નહિ, નામ ન પાડવાં.
• આપણી ભૂલને તુરંત સ્વીકારતાં શીખવી.
• ભાઈ કે બહેન સાથે કે અન્ય સાથે મારઝૂડ ન કરવી.
• આપણાથી કોઈ દુભાઈ જાય તો નમ્ર ભાવે તેમની માફી માંગી લેવી.
• ઘરના કામકાજમાં મદદરૂપ થવું.

(2)   યુવકો માટે :

• ઘરના કોઈ સભ્યો સાથે તોછડાઈભરી વાણી ન ઉચ્ચારવી.
• બિનજરૂરી ખર્ચા ઓછા કરી, કરકસર કરી, ઘરની આર્થિક સહાયમાં મદદ કરવી.
• માતાપિતાને ટેન્શનમાંથી, નોકરી-ધંધામાંથી ધીરે ધીરે નિવૃત્ત કરવાં અને આપણે જવાબદારી વહન કરવી.
• આપણા કરતાં મોટાં હોય, વડીલ હોય તેની મર્યાદા રાખવી, માન આપવું, આદર કરવો અને બેસવા માટે, સૂવા માટે યોગ્ય સ્થાન આપવું.
• માતાપિતાને કહ્યા વગર ઘરની બહાહ કે મિત્રો સાથે ફરવા ન જવું.
• આપણા ભણતર અંગે, હરવા-ફરવા અંગે માતાપિતા કંઈક પૂછે તો સાચો અને વિવેકપૂર્ણ ઉત્તર આપવો.
• માતાપિતા કે ઘરના મનુષ્ય ઉપર હાથ ન ઉપાડવો.
• આપણા ઘરે  આવેલા મહેમાનને મીઠો આવકાર આપવો, આગતા-સ્વાગતા કરવી.
• કોઈ પણ સભ્યો સાથે કટાક્ષમાં વાત ન કરવી, કોઈની મશ્કરી ન કરવી.
• આપણાથી નાનાં ભાઈ-બહેનને જોઈતી વસ્તુ આપી રાજી કરવાં.
• નાનામોટાના બે શબ્દોને સહન કરતાં શીખીએ.

(3)   વાલીઓ માટે :

• આપણાં વડીલ માતાપિતા સાથે બેહૂદું વર્તન ન કરવું; નહિ તો આપણો બાળક આપણામાંથી એવી જ પ્રેરણા લેશે અને આપણી સાથે એવું જ વર્તન કરશે.
• બાળકોની હાજરીમાં તો ઝઘડા-કંકાસ, મારઝૂડ ન જ કરવાં.
• આપનો બાળક કોઈની સાથે મારઝૂડ કરે કે સામો થઈ આવે તો રાજી ન થાવ કે કેવો બહાદૂર છે ! એને રોક-ટોક કરો. વિવેક શિખવાડવો.
• નાનપણથી બાળકોને સંસ્કાર આપવા; જેવા કે,

1. કોઈની સામું ન બોલાય

2. કોઈનું અંતર દુભાય એવું ન બોલવું

3. જુઠ્ઠું ન બોલાય

4. કોઈનાં નામ ન પડાય

5. અપશબ્દો ન બોલાય

6. નાનીમોટી વસ્તુની ચોરી ન થાય

• આપના બાળકનો તિરસ્કાર ન કરો, તરછોડશો નહિ, નાની નાની વાતમાં બાળક ઉપર અકળાઈ ન જવું.
• બાળકના ઉત્સાહને કદી તોડી ન નાખો. બાળકની લાગણીને સમજવી.
• બાળકને જરૂર છે આપના પ્રેમની, હૂંફની. માટે એની સાથે સમય કાઢો.
• આખા દિવસનો બળાપો-ઊભરો ઘરનાં મહિલાસભ્ય ઉપર ન કાઢવો.
• બાળકને આપનો ઉપદેશ જેટલો અસર નથી કરતો એટલું આપનું વર્તન વધુ અસરકારક બને છે. એ આપના જીવનમાંથી ઘણું બધું શીખે છે.
• બાળકની હાજરીમાં અજુગતું કે વિષયાસક્ત વર્તન પણ ન કરવું. આપનો બાળક ભલે નાનો છે પરંતુ એ બધું જ સમજે છે.

(4)   વડીલો માટે :

• આપણો સ્વભાવ થોડો શાંત કરીએ. નાની નાની વાતમાં ક્રોધાવેશમાં આવી ન જવું.
• ઘરના વડીલ તરીકે ઘરમાં સંપ અને આત્મીયતા કરાવવામાં મદદરૂપ થઈએ.
• નાની નાની વાતમાં દખલગીરી કરવી નહીં.
• નાની વાતને મોટું સ્વરૂપ આપવું નહિ, રજનું ગજ ન કરવું.
• વણમાંગી સલાહ આપ્યા કરવી નહીં.
• દીકરો મોટો થયો એટલે એની સાથે પણ પ્રેમથી વાત કરવી, તોછડાઈભર્યું વર્તન કરવું નહીં.
• રસોઈમાં કાંઈક ખારું, મોળું રહી ગયું હોય તો કજિયા-કંકાસ ન કરવા, થોડું ચલવી લેતાં શીખવું; પ્રેમથી ટકોર કરવી.
• નાની નાની વાતમાં કોઈને રોક-ટોક ન કરવી.
• નાના બાળકની જેમ કોઈ પણ વાતની જીદ ન કરવી.

(5)   મહિલા વર્ગ માટે :

• સાસુએ પોતાની પુત્રવધૂને દીકરી તરીકે સ્વીકારી એની સાથે યોગ્ય વર્તન કરવું અને પુત્રવધૂએ સાસુને મા તરીકે સ્વીકારી મર્યાદા જાળવવી તથા યોગ્ય વર્તન કરવું.
• પોતાના ઘરે આવેલ પુત્રવધૂના દોષો, અવગુણો અન્યની આગળ ગાવ નહીં. એ જ રીતે પુત્રવધૂએ પોતાની સાસુના દોષો, અવગુણો અન્યને કહેવા નહીં.
• પુત્રવધૂ તરીકે સાસુમા દ્વારા થતી રોક-ટોક ને ભાર-ભીડાને સહન કરવાં. એમના માટેનો આદર ગુમાવવો નહીં.
• સાસુએ પુત્રવધૂને નાની નાની વાતમાં ટોક-ટોક કરી કજિયા-કંકાસ ન કરવા. ભૂલ થાય તો એને સમજાવતાં શીખવું.
• બસ, આપણા પરિવારમાં દરેક સભ્ય વ્યક્તિગત જીવનમાં આવો વિનય અને વિવેક કેળવે તો આપણા ઘરમાં સંપનું સર્જન થશે. અંતમાં આ પંક્તિને લક્ષ્યાર્થ કરીએ.

“ઐસી બાની બોલીએ, મન કા આપા ખોય;

ઓરન કું શીતલ કરે, આપ હું શીતલ હોય.”